Η οφθαλμολογική εξέταση δεν αφορά μόνο την όραση. Αφορά την συνολική υγεία του ανθρώπου. Τα μάτια μας είναι τα παράθυρα στη ζωντανή λειτουργία των αιμοφόρων αγγείων, των νεύρων και του συνδετικού ιστού του σώματός μας. Τα προβλήματα που εντοπίζονται στα μάτια είναι συχνά τα πρώτα ευρήματα παθήσεων που κρύβονται αλλού. Με την ευκαιρία του “Έτους Όρασης”, όπως έχει ανακηρυχθεί το 2020 (“2020: Year of the Eye”), το παρόν άρθρο παρουσιάζει 21 παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να ανιχνεύσει ο οφθαλμίατρος μέσα από μια ενδελεχή οφθαλμολογική εξέταση.
Ανεύρυσμα
Ανεύρυσμα είναι η διάταση του τοιχώματος ενός αιμοφόρου αγγείου. Το εξασθενημένο αυτό τοίχωμα μπορεί να εμφανίσει διαρροή ή και ρήξη. Μερικά ενδοκράνια ανευρύσματα μπορεί να προκαλούν συμπτώματα, επειδή πιέζουν παρακείμενες δομές, όπως τα νεύρα του οφθαλμού. Έτσι, μπορεί να προκαλέσουν πόνο, απώλεια της όρασης και διαταραχές στις κινήσεις του ματιού, ακόμη και χωρίς να έχουν υποστεί ρήξη. Σε περίπτωση ρήξης του ανευρύσματος, πέρα από τα άλλα σοβαρά συμπτώματα, ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει επιδείνωση του πόνου στα μάτια, διαστολή της κόρης του οφθαλμού, φωτοφοβία και άλλες διαταραχές λειτουργιών που ελέγχονται από τα εγκεφαλικά νεύρα. Τα ανευρύσματα μπορεί να αποβούν καταστροφικά για την ζωή του ασθενούς και απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα.
Όγκος του εγκεφάλου
Οι όγκοι του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσουν αυξημένη πίεση μέσα στο κρανίο, η οποία πίεση μεταδίδεται και στα μάτια. Το οίδημα* του οπτικού νεύρου είναι ένα από τα ευρήματα που μπορεί να εντοπίσει ο οφθαλμίατρος με την βυθοσκόπηση. Απώλεια της περιφερικής όρασης, διπλωπία πρόσφατης έναρξης και διαταραχές στο μέγεθος της κόρης αποτελούν επιπλέον ευρήματα ενός όγκου του εγκεφάλου.
Κακοήθειες του αίματος, των ιστών ή του δέρματος
Πολλές κακοήθειες μπορεί να ανιχνευθούν με την βοήθεια μιας λεπτομερούς οφθαλμολογικής εξέτασης. Καρκίνοι του δέρματος μπορούν να προσβάλουν τα βλέφαρα και την εξωτερική επιφάνεια του ματιού. Οι πιο συνηθισμένοι δερματικοί καρκίνοι που προσβάλουν τα βλέφαρα είναι: το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και το μελάνωμα. Η λευχαιμία και το λέμφωμα μπορούν επίσης να επηρεάσουν το εσωτερικό του οφθαλμού, ενώ ο καρκίνος του μαστού και άλλων οργάνων μπορεί να εμφανίσουν μεταστάσεις σε δομές του οφθαλμού.
Διαβήτης
Μικροσκοπικά αιμοφόρα αγγεία στον αμφιβληστροειδή, που διαρρέουν κίτρινο υγρό ή αίμα, είναι δυνατόν να αποτελούν ευρήματα διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας. Μερικές φορές, η πάθηση εκδηλώνεται στους οφθαλμικούς ιστούς, πριν ακόμη το άτομο διαγνωστεί ως διαβητικό. Η έγκαιρη διάγνωση βοηθά τους ασθενείς να αποφύγουν την απώλεια της όρασής τους καθώς και άλλες σοβαρές επιπλοκές.
Γιγαντοκυτταρική αρτηριίτιδα
Η γιγαντοκυτταρική αρτηριίτιδα είναι μία μακροχρόνια φλεγμονή των αρτηριών και προσβάλει τα χέρια, τον αυχένα και το άνω τμήμα του κορμού. Κάποιες αρτηρίες που προσβάλονται βοηθούν στη θρέψη των ματιών και η φλεγμονή τους μπορεί να οδηγήσει σε θολή όραση, διπλωπία ή ακόμη και αιφνίδια απώλεια της όρασης σε ένα ή και στα δύο μάτια. Η βυθοσκόπηση και οι εξετάσεις αίματος επιτρέπουν την έγκαιρη διάγνωση της νόσου και με την κατάλληλη θεραπεία μπορεί να αποτραπεί η μόνιμη τύφλωση ή ακόμη και ο πρώιμος θάνατος.
Αρτηριακή Υπέρταση
Ασυνήθιστη μορφολογία ή/και αιμορραγία από τα αγγεία του οφθαλμού, που εντοπίζεται κατά την διάρκεια της βυθοσκόπησης, μπορεί να σημαίνει υψηλή αρτηριακή πίεση, η οποία, ως πάθηση, αφορά σημαντικό ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού. Η αρτηριακή υπέρταση είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ή/και την επιδείνωση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας, της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας και άλλων οφθαλμολογικών παθήσεων.
Υψηλή χοληστερίνη
Η εμφάνιση ενός κίτρινου ή γκρίζου δακτυλίου γύρω από τον κερατοειδή (γεροντότοξο) μπορεί να είναι εύρημα υψηλής χοληστερίνης, ειδικά σε άτομα νεότερα των 40 ετών. Επίσης, εναποθέσεις λιπιδίων στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς (έμβολα), μπορεί να υποδηλώνουν αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης και μάλιστα μπορεί να αποτελούν προάγγελο ενός εγκεφαλικού επεισοδίου. Τέλος, τα ξανθελάσματα – κίτρινες πλάκες που εμφανίζονται στο ρινικό τμήμα των βλεφάρων – έχουν συσχετισθεί με αυξημένη χοληστερίνη στο αίμα.
Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος
Αυτή η φλεγμονώσης πάθηση μπορεί να προσβάλει όλους τους ιστούς του οφθαλμού, αλλά τα πιο συχνά ευρήματα είναι η ξηροφθαλμία, οι βλάβες του κερατοειδή, η φλεγμονή του λευκού τμήματος του ματιού (σκληρίτιδα) και ακόμη οι φλεγμονές του αμφιβληστροειδούς. Επίσης, βλάβες στους οφθαλμούς μπορεί να προκαλέσουν και τα φάρμακα που χορηγούνται για την θεραπεία του Συστηματικού Ερυθηματώδους Λύκου, όπως η υδροξυχλωροκίνη (Plaquenil).
Νόσος Lyme
Η νόσος Lyme είναι μια μόλυνση που μεταδίδεται από τα τσιμπούρια και οδηγεί σε φλεγμονές σε όλο το σώμα. Αν και είναι σπάνια νόσος, πολλοί ασθενείς εμφανίζουν φλεγμονή του οπτικού νεύρου και αναφέρουν μυϊοψίες (“μυγάκια”) κατά την έναρξη της μόλυνσης.
Τοξικότητα φαρμάκων
Αρκετά φάρμακα είναι δυνητικά τοξικά για τον αμφιβληστροειδή και το οπτικό νεύρο. Πέραν αυτών, υπάρχουν και άλλα φάρμακα που – στα πλαίσια της τοξικότητας – προκαλούν ερυθρότητα και απολέπιση στα βλέφαρα, ερυθρότητα οφθαλμών, αίσθημα ξένου σώματος ή επιπεφυκίτιδα.
Πολλαπλή σκλήρυνση
Η φλεγμονή του οπτικού νεύρου μπορεί να είναι προάγγελος της Πολλαπλής Σκλήρυνσης (παλαιότερα γνωστής ως “Σκλήρυνσης κατά πλάκας”), μιας εκφυλιστικής νόσου που προσβάλει το νευρικό σύστημα. Συνήθως, αυτή η φλεγμονή (οπτική νευρίτιδα) εκδηλώνεται με σημαντικά μειωμένη όραση, επώδυνη κίνηση των οφθαλμών και ακόμη και με διπλωπία.
Μυασθένεια
Η μυασθένεια (Myasthenia gravis) είναι μια εξελισσόμενη αυτοάνοση διαταραχή που προκαλεί προοδευτική αδυναμία και γρήγορη κόπωση των μυών. Τα πρώτα συμπτώματα αυτής της πάθησης αφορούν τα μάτια: το πιο σύνηθες εύρημα της νόσου είναι “τα βλέφαρα που πέφτουν” (drooping eyelids) στο ένα ή και στα δύο μάτια. Δηλαδή, κατά τη διάρκεια της ημέρας τα πάνω βλέφαρα σιγά-σιγά χαμηλώνουν. Άλλο σύμπτωμα από τα μάτια είναι η διπλωπία και σταδιακά προσβάλλονται και άλλοι μύες προκαλώντας αδυναμία στα χέρια, στα πόδια, στην ομιλία, στην κατάποση και στην αναπνοή.
Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Τα οφθαλμολογικά ευρήματα της ρευματοειδούς αρθρίτιδας συνήθως περιλαμβάνουν ερυθρότητα του οφθαλμού με συνοδό βαθύ και έντονο πόνο. Αυτό το σύμπτωμα μπορεί να υποδηλώνει σκληρίτιδα, μια επώδυνη φλεγμονή του λευκού μέρους του ματιού (σκληρού) και απαιτεί θεραπεία. Επίσης, η ρευματοειδής αρθρίτιδα μπορεί να προσβάλει και άλλους ιστούς του οφθαλμού, όπως ο κερατοειδής, και συχνά προκαλεί ξηροφθαλμία.
Σαρκοείδωση
Αυτή η φλεγμονώδης νόσος προσβάλει πολλά όργανα του σώματος συμπεριλαμβανομένων και των οφθαλμών. Η πιο συχνή εκδήλωση της σαρκοείδωσης στα μάτια είναι η ιρίτιδα, μια επώδυνη φλεγμονή της ίριδας. Η κατάσταση αυτή συχνά προκαλεί φωτοφοβία. Επίσης, η σαρκοείδωση μπορεί να επηρεάσει το σύνολο των ιστών του οφθαλμού.
Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
Η σύφιλη, ο έρπης, τα χλαμύδια, ο HIV, η γονόρροια, τα κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων κ.ά. μπορούν να προσβάλλουν όλους τους οφθαλμικούς ιστούς. Συχνά, οι σοβαρές αυτές παθήσεις διαγιγνώσκονται κατά την διάρκεια μιας οφθαλμολογικής εξέτασης.
Δρεπανοκυτταρική αναιμία
Οι ασθενείς που πάσχουν από δρεπανοκυτταρική αναιμία, μια κληρονομική νόσο του αίματος, χαρακτηρίζονται από την παρουσία ανώμαλων ερυθρών αιμισφαιρίων, που μπορούν να διακόψουν την ροή του αίματος μέσα στα αγγεία του σώματος. Αυτή η νόσος μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύτατο φάσμα εκδηλώσεων από τα μάτια: από ερυθρότητα και ρήξη των αγγείων στην επιφάνεια του ματιού, μέχρι σοβαρές αιμορραγίες και ακόμη και αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
Σύνδρομο Sjögren
Αυτή η αυτοάνοση πάθηση χαρακτηρίζεται από την “επίθεση” των λευκών αιμοσφαιρίων του αίματος στους αδένες που παράγουν δάκρυα και σάλιο. Κατά συνέπεια, η ξηροφθαλμία είναι το βασικό χαρακτηριστικό του συνδρόμου Sjögren. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν αίσθημα καύσου ή ξένου σώματος στα μάτια, θολή όραση και ξηροστομία.
Εγκεφαλικό επεισόδιο
Ορισμένες φορές τα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς περιέχουν έμβολα ή θρόμβους. Αυτές οι αποφράξεις αγγείων μπορεί να προκαλέσουν αιφνίδια εμφάνιση τυφλών κηλίδων στο οπτικό πεδίο του ασθενούς ή να δώσουν την αίσθηση ότι μια “κουρτίνα” περιορίζει την όραση. Πέρα όμως από τις επιπτώσεις στα μάτια, αυτά τα ευρήματα μπορεί να υποδηλώνουν αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Εξάλλου, απώλεια της περιφερικής όρασης μπορεί να φανερώνει εγκεφαλική βλάβη από παλαιότερα εγκεφαλικά επεισόδια.
Θυρεοειδοπάθεια
Ο εξόφθαλμος και τα “ανασηκωμένα” βλέφαρα (retracting eyelids) είναι σημεία ενδεικτικά υπερθυρεοειδισμού, που πιο συχνά προκαλείται από την νόσο Graves. Μερικές φορές συνυπάρχει ξηροφθαλμία, θολή όραση ή/και απώλεια όρασης.
Διαταραχές πήξης του αίματος
Οι διαταραχές της πήξης του αίματος μπορούν να προκαλέσουν εμφανείς αιμορραγίες μέσα και γύρω από το μάτι. Αυτές είναι γνωστές σαν υποσφάγματα (αιμορραγίες κάτω από τον επιπεφυκότα). Οι ίδιες διαταραχές μπορούν να προκαλέσουν και αιμορραγίες στον αμφιβληστροειδή σε σημείο που να απειλήσουν την όραση.
Διαταραχές πήξης του αίματος
Η ξηροφθαλμία και η δυσκολία στη νυκτερινή όραση (νυκταλωπία) μπορεί να είναι σημάδια έλλειψης της βιταμίνης Α. Χωρίς επαρκή βιταμίνη Α, τα μάτια μας δεν μπορούν να παράγουν αρκετά δάκρυα για να είναι επαρκώς ενυδατωμένα. Επίσης, χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Α οδηγούν σε νυκταλωπία, λόγω χαμηλής παραγωγής κάποιων ειδικών χρωστικών που είναι απαραίτητες για την λειτουργία του αμφιβληστροειδούς.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η παρουσία των συμπτωμάτων που προαναφέρθηκαν δεν σημαίνει οπωσδήποτε την παρουσία νόσου. Επομένως, αν η οφθαλμολογική εξέταση αποκαλύψει κάποια πιθανή πάθηση, ο οφθαλμίατρος οφείλει να παραπέμψει τον ασθενή στον ιατρό της αντίστοιχης ειδικότητας για περαιτέρω έλεγχο.
Η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (American Academy of Ophthalmology) συστήνει σε όλους τους ενήλικες να υποβάλλονται σε πλήρη οφθαλμολογικό έλεγχο στην ηλικία των 40 ετών. Σε αυτή την ηλικία είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν τα πρώτα σημάδια μιας πάθησης ή οι πρώτες μεταβολές στην όραση. Ωστόσο, αν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου όπως ο διαβήτης, η υπέρταση ή οικογενειακό ιστορικό οφθαλμολογικών παθήσεων, θα πρέπει η οφθαλμολογική εξέταση να γίνει σε πιο μικρή ηλικία.
*οίδημα = πρήξιμο
Πηγή: American Academy of Ophthalmology (https://www.aao.org)
Ελεύθερη απόδοση από το άρθρο: 20 Surprising Health Problems an Eye Exam Can Catch
Written By: Reena Mukamal
Reviewed By: Rebecca J Taylor, MD
Jan. 16, 2020